آیا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) مسموم از دنیا رفت؟
پاسخ:
دانشمندان مسلمان در باره این که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم چگونه از دنیا رفت، دیدگاه‌های گوناگونی دارند؛ بسیاری از علمای شیعه و سنی معتقدند که آن حضرت را مسموم کردند و همین سم در بدن آن حضرت اثر کرده و او را به شهادت رسانده است.
حاکم نیشابوری عالم معروف اهل سنت در کتاب معتبر المستدرک علی الصحیحین می‌نویسد:
ثنا داود بن یزید الأودی قال سمعت الشعبی یقول والله لقد سم رسول الله صلی الله علیه وسلم وسم أبو بکر الصدیق وقتل عمر بن الخطاب صبرا وقتل عثمان بن عفان صبرا وقتل علی بن أبی طالب صبرا وسم الحسن بن علی وقتل الحسین بن علی صبرا رضی الله عنهم فما نرجو بعدهم.
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای ۴۰۵ هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۶۱، ح۴۳۹۵، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م.
داود بن یزید گوید که از شعبی شنیدم که میگفت: به خدا قسم رسول خدا و ابوبکر با سمّ کشته شدند و عمر و عثمان و علی بن ابیطالب با شمشیر کشته شدند و حسن بن علی با سم و حسین بن علی با شمشیر کشته شد.
و باز در روایت دیگر نقل می‌کند:
ثنا السری بن إسماعیل عن الشعبی أنه قال ماذا یتوقع من هذه الدنیا الدنیة وقد سم رسول الله صلی الله علیه وسلم وسم أبو بکر الصدیق وقتل عمر بن الخطاب حتف أنفه وکذلک قتل عثمان وعلی وسم الحسن وقتل الحسین حتف أنفه.
سری بن اسماعیل از شعبی نقل کرده است که او گفت: از این دنیای پست چه توقعی دارید؛ در حالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ابوبکر مسموم شدند، عمر بن الخطاب، عثمان، و علی (علیه السلام) کشته شدند، حسن (علیه السلام) مسموم شد و حسین (علیه السلام) ناگهانی کشته شد.
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای ۴۰۵ هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۶۷، ح۴۴۱۲، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م.
همچنین بسیاری از بزرگان اهل سنت همین مطلب را از عبد الله بن مسعود نقل کرده‌اند:
حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا عبد الرَّزَّاقِ ثنا سُفْیَانُ عَنِ الأَعْمَشِ عن عبد اللَّهِ بن مُرَّةَ عن أبی الأَحْوَصِ عن عبد اللَّهِ قال لأَنْ أَحْلِفَ تِسْعاً ان رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم قُتِلَ قَتْلاً أَحَبُّ الی من أَنْ أَحْلِفَ وَاحِدَةً انه لم یُقْتَلْ وَذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ نَبِیًّا وَاتَّخَذَهُ شَهِیداً.
از عبدالله بن مسعود روایت شده است که میگفت: اگر ۹ بار قسم بخورم که رسول خدا کشته شده اشت برایم محبوب‌تر است از این که یک بار قسم بخورم که او کشته نشده است؛ زیرا خداوند او را پیامبر و شهید قرار داده است.
الصنعانی، ابوبکر عبد الرزاق بن همام (متوفای۲۱۱هـ)، المصنف، ج۵، ص۲۶۹، ح۹۵۷۱، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر: المکتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۰۳هـ؛
الزهری، محمد بن سعد بن منیع ابوعبدالله البصری (متوفای۲۳۰هـ)، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۰۱، ناشر: دار صادر – بیروت؛
الشیبانی، ابوعبد الله أحمد بن حنبل (متوفای۲۴۱هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج۱، ص۴۰۸، ح۳۸۷۳؛ ج۱، ص۴۳۴، ح۴۱۳۹، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر؛
ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای۷۷۴هـ)، البدایة والنهایة، ج۵، ص۲۲۷، ناشر: مکتبة المعارف – بیروت؛
ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای۷۷۴هـ)، السیرة النبویة، ج۴، ص۴۴۹، طبق برنامه الجامع الکبیر؛
السیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای۹۱۱هـ)، الحاوی للفتاوی فی الفقه وعلوم التفسیر والحدیث والاصول والنحو والاعراب وسایر الفنون، ج۲، ص۱۴۱، تحقیق: عبد اللطیف حسن عبد الرحمن، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، ۱۴۲۱هـ - ۲۰۰۰م.
هیثمی بعد از نقل این روایت می‌گوید:
رواه أحمد ورجاله رجال الصحیح.
احمد آن را نقل کرده و راویان آن، راویان صحیح بخاری هستند.
الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بکر (متوفای ۸۰۷ هـ)، مجمع الزواید ومنبع الفواید، ج۹، ص۳۴، ناشر: دار الریان للتراث/ دار الکتاب العربی - القاهرة، بیروت – ۱۴۰۷هـ.
حاکم نیشابوری بعد از نقل این روایت می‌گوید:
هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین ولم یخرجاه.
این حدیث طبق شرایطی که بخاری و مسلم برای صحت روایت قایل هستند، صحیح است؛ ولی آن دو نقل نکرده‌اند.
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای ۴۰۵ هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۶۰، ح۴۳۹۴، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م.
و از علمای شیعه، شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه می‌نویسد:
رسول الله صلی الله علیه وآله محمد بن عبد الله... وقبض بالمدینة مسموما یوم الاثنین للیلتین بقیتا من صفر....
رسول خدا صلی الله علیه وآله در روز دوشنه ۲۸ صفر در مدینه در حالی که مسموم شده بود، از دنیا رفت.
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفای۴۱۳ هـ)، المقنعة، ص۴۵۶، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۰ ه
مرحوم شیخ طوسی در کتاب تهذیب الأحکام می‌نویسد:
محمد بن عبد الله... وقبض بالمدینة مسموما یوم الاثنین للیلتین بقیتا من صفر سنة عشرة من الهجرة.
محمد بن عبد الله (صلی الله علیه وآله وسلم)... در روز دوشنبه ۲۸ صفر سال دهم هجری در حالی از دنیا رفت که مسموم شده بود.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰هـ)، تهذیبالأحکام، ج۶ ص۲، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
و نیز مرحوم علامه حلی در تحریر الأحکام می‌گوید:
محمد بن عبد الله... وقبض بالمدینة مسموما یوم الاثنین للیلتین بقینا من صفر سنة عشرین من الهجرة.
الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای ۷۲۶هـ)، تحریر الأحکام، ج۲ ص۱۱۸، تحقیق: الشیخ إبراهیم البهادری، ناشر: مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام) ـ قم، الطبعة: الأولی، ۱۴۲۰ ه
اما این که چه کسی و در چه زمانی آن حضرت را سمّ داده است، همانند بسیار دیگر از زوایای زندگی آن حضرت برای ما روشن نیست.
محمد بن اسماعیل بخاری در صحیحش می‌نویسد:
قالت عَایِشَةُ رضی الله عنها کان النبی صلی الله علیه وسلم یقول فی مَرَضِهِ الذی مَاتَ فیه یا عَایِشَةُ ما أَزَالُ أَجِدُ أَلَمَ الطَّعَامِ الذی أَکَلْتُ بِخَیْبَرَ فَهَذَا أَوَانُ وَجَدْتُ انْقِطَاعَ أَبْهَرِی من ذلک السُّمِّ.
عایشه گفته است که رسول خدا در مریضی خود (که در آن از دنیا رفتند) می‌فرمودند تا کنون درد غذایی را که در خیبر خوردم احساس می‌کردم و الآن زمانی است که احساس کردم شریان‌های قلبم از آن پاره شده است.
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای۲۵۶هـ)، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۶۱۱، ح۴۱۶۵، کِتَاب الْمَغَازِی، بَاب مَرَضِ النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) وَوَفَاتِهِ، تحقیق د. مصطفی دیب البغا، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، ۱۴۰۷ - ۱۹۸۷.
شاید برخی بگویند که چنین مطلبی بعید به نظر می‌رسد که سمی بعد از چهار سال اثر کند، ضمن این که پیامبر اسلام قبل از خوردن آن سم در جنگ خیبر از مسموم بودن گوشت گوسفند آگاه شد و از خوردن دست کشید؛ چنانچه ابن کثیر دمشقی می‌نویسد:
وفی صحیح البخاری «عن ابن مسعود قال: لقد کنا نسمع تسبیح الطعام وهو یؤکل» یعنی بین یدی النبی وکلمه ذراع الشاة المسمومة وأعلمه بما فیه من السم
در صحیح بخاری از ابن مسعود نقل شده است که میگفت: «ما صدای تسبیح گفتن غذا را هنگامی که رسول خدا از آن تناول می‌فرمود، می‌شنیدیم». یعنی در جلوی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم. و گوشت سردست مسموم با حضرت سخن گفت و ایشان از سمی بودن خود مطلع کرد.
ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای۷۷۴هـ)، البدایة والنهایة،ج ۶، ص۲۸۶، ناشر: مکتبة المعارف – بیروت.
در نتیجه این که چه کسی پیامبر را سمّ داده و این سمّ در چه زمانی بوده است، برای ما به صورت دقیق روشن نیست.
و از طرف دیگر میی‌بینیم که محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم و بسیاری دیگر از بزرگان اهل سنت نوشته‌اند:
قالت عَایِشَةُ لَدَدْنَاهُ فی مَرَضِهِ فَجَعَلَ یُشِیرُ إِلَیْنَا أَنْ لَا تَلُدُّونِی فَقُلْنَا کَرَاهِیَةُ الْمَرِیضِ لِلدَّوَاءِ فلما أَفَاقَ قال أَلَمْ أَنْهَکُمْ أَنْ تَلُدُّونِی قُلْنَا کَرَاهِیَةَ الْمَرِیضِ لِلدَّوَاءِ فقال لَا یَبْقَی أَحَدٌ فی الْبَیْتِ إلا لُدَّ وأنا أَنْظُرُ إلا الْعَبَّاسَ فإنه لم یَشْهَدْکُمْ.
عایشه گفته است در دهان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در زمان مریضی ایشان به زور دوا ریختیم، پس با اشاره به ما فهماندند که به من دوا نخورانید، ما با خود گفتیم این از آن جهت است که مریض از دوا بدش می‌آید و وقتی حضرت بهتر شد، فرمودند: آیا من شما را از این که به من دوا بخورانید نهی نکردم؟ پس فرمودند: باید در دهان هر کسی که در این خانه است، در جلوی چشم من دوا ریخته شود؛ غیر از عباس که او شاهد ماجرا نبوده است.
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای۲۵۶هـ)، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۶۱۸، ح۴۱۸۹، کِتَاب الْمَغَازِی، بَاب مَرَضِ النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) وَوَفَاتِهِ؛ ج۵، ص۲۱۵۹، ح۵۳۸۲، کِتَاب الطِّبِّ، بَاب اللَّدُودِ؛ ج۶، ص۲۵۲۴، ح۶۴۹۲،کِتَاب الدِّیَاتِ، بَاب الْقِصَاصِ بین الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ فی الْجِرَاحَاتِ؛ ج۶، ص۲۵۲۷، ح۶۵۰۱، بَاب إذا أَصَابَ قَوْمٌ من رَجُلٍ هل یُعَاقِبُ، تحقیق د. مصطفی دیب البغا، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، ۱۴۰۷ - ۱۹۸۷؛
النیسابوری القشیری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج (متوفای۲۶۱هـ)، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۷۳۳، ح۲۲۱۳، کِتَاب السَّلَامِ، بَاب کَرَاهَةِ التَّدَاوِی بِاللَّدُودِ، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت.
نکته جالب توجه این است که بخاری این حدیث را در کتاب دیات، باب قصاص نقل کرده است
ابن حجر عسقلانی در شرح این روایت می‌نویسد:
(قوله لددناه) أی جعلنا فی جانب فمه دواه بغیر اختیاره وهذا هو اللدود.
این که گفته: «لددنا» یعنی این که ما در دهان آن حضرت بدون این که اختیاری داشته باشد (بازور) دوا ریختیم.
در این جا چند سؤال از برادران اهل سنت داریم که امید است پاسخ بدهند:
۱. چرا عایشه و کسانی که در آن‌جا حضور داشتند، حرف پیامبر را گوش نکردند و علی رغم نهی آن حضرت، دارو را با زور در حلق آن حضرت ریختند؟ مگر نه این که قرآن کریم میفرماید:
وَما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا. الحشر / ۷.
هر دستوری که رسول به شما داد اطاعت کنید و از هر گناهی نهیتان کرد آن را ترک کنید، و از خدا بترسید که خدا عقابی سخت دارد.
۲. چرا عایشه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم را با دیگر مریض‌ها یکسان می‌بیند؟ مگر نه این که خداوند میفرماید:
وَمَا یَنطِقُ عَنِ الهَْوَی. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یُوحَی. النجم / ۳ و ۴.
هرگز از روی هوی و هوس سخن نمیگوید و آنچه می‌گوید چیزی جز وحیی که به وی میشود نیست.
چرا فکر کرد که هر مریضی حتی پیامبر خوردن دوا را دوست ندارد؟
آیا پیامبر اسلام به اندازه اطرافیان درک نمی‌کرد که چه چیزی برای او خوب است و چه چیزی بد؟ یا این که اطرافیان می‌خواستند با انجام این عمل، همان سخن افرادی را تکرار کنند که به هنگام درخواست قلم و کاغذ به پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت هذیان دادند؟
و از همه عجیب‌تر این است که نقل کرده‌اند: پیامبر اسلام بعد از این که به هوش آمد، دستور داد به همه آن‌ها که به زور به حضرت دوا داده بودند، از همان دوا بخورانند غیر از عمویش عباس! چرا پیامبر اسلام همه را مجازات می‌کند؟ مگر قرآن کریم نفرموده:
وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری. الأنعام / ۱۶۴ و الأسراء /۱۵ و فاطر ۱۸ و الزمر / ۷.
هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمیکشد.
با این تفاصیل باید برای مظلومیت آقا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بیش از همه اشک ریخت که در میان امت خود و حتی در خانه خود بیش از همه مظلوم بوده است.
گروه پاسخ به شبهات: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
