مرحوم علامه آیت ا... شیخ عبدالحسین امینی در سال 1281 (هـ.ش) در تبریز متولد شد. وی مقدمات را در محضر پدر فاضلش فرا گرفت و سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه طالبیه تبریز رفت. علامه امینی پس از مدتی برای تکمیل دانش دینی خود راهی عراق شد و در نجف اشرف رحل اقامت افکند. از استادان بنام او در این دوره می‌توان به آیت ا...سیدمحمد فیروزآبادی و آیت ا... سیدابوتراب خوانساری اشاره کرد. علامه امینی در مدت زمان اندکی موفق به اخذ درجه اجتهاد شد. میرزا ابوالحسن اصفهانی میرزای نایینی و شیخ عبدالکریم حایری از جمله افرادی بودند که بر اجتهاد وی مُهر تأیید زدند. شاهکار بزرگ علامه امینی تدوین و تألیف کتاب «الغدیر» به عنوان دایرة المعارف احادیث و روایات مربوط به واقعه غدیر و ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است. وی اسناد مربوط به این کتاب را از هزاران کتاب روایی شیعه و اهل سنت جمع آوری کرده است. این عالم پرتلاش سرانجام ظهر روز جمعه 12 تیرماه سال 1349 درگذشت و پس از تشییع باشکوه پیکرش در ایران و عراق در کتابخانه امیرالمؤمنین(علیه السلام) نجف اشرف که خود بانی و توسعه دهنده آن بود به خاک سپرده شد.
ده هزار کتاب برای یک کتاب
از علامه امینی نقل شده که وی برای تدوین کتاب «الغدیر» نزدیک به ده هزار جلد کتاب را مورد بررسی و مطالعه دقیق قرار داده است. بدیهی است که تمامی این کتاب ها در یک کتابخانه یا یک شهر موجود نبودند. به همین دلیل علامه امینی برای دستیابی به اسناد جدید بار سفر بست و شهر به شهر را برای رسیدن به مقصود طی کرد. روایت جمع آوری اسناد کتاب «الغدیر» خود حکایتی شیرین و شگفت آور از تلاش‌های خستگی ناپذیر دانشمندی توانا و متعهد است. علامه امینی در دورانی تصمیم به نگارش کتاب سترگ «الغدیر» گرفت که از فناوری‌های پیشرفته امروزی برای جمع آوری اطلاعات خبری نبود.
یک عمر سفر برای الغدیر
او در ابتدای کار تمام کتابخانه‌های خصوصی و عمومی نجف اشرف را جست وجو کرد. کار روی نسخ خطی و چاپی کتابخانه‌های سید بحرالعلوم محمدحسین کاشف الغطاء و حسینیه شوشتری ها علامه امینی را با منابع جدیدی آشنا کرد که در آن کتابخانه ها موجود نبود. به این ترتیب سفرهای پژوهشی او برای یافتن منابع بیشتر آغاز شد. این سفرها با حداقل هزینه و امکانات ممکن انجام می‌گرفت. طی این سفرها همسر علامه نقش همکار تحقیقاتی وی را ایفا می‌کرد و گاه نسخه برداری از برخی کتاب ها را برعهده می‌گرفت. بسیار پیش می‌آمد که علامه امینی اجازه خارج کردن کتاب از کتابخانه را پیدا نمی‌کرد و ناچار می‌شد ساعت ها در کتابخانه بماند و کار نسخه برداری را تمام کند. وی مدت ها با چنین شرایطی در کتابخانه حسینیه شوشتری ها کار کرد و در هوای گرم تابستان و محیط بسته و نَمور کتابخانه کار تحقیق و استنساخ را به پایان برد. علامه امینی پس از تکمیل جست وجو و تحقیق در کتابخانه‌های نجف راهی کربلا شد و مدتی را در این شهر مقدس به مطالعه و تحقیق گذراند. وی پس از آن به ایران آمد و شهر به شهر را برای یافتن اسناد تازه زیر پا گذاشت. علامه در تهران به کتابخانه‌های ملی مدرسه سپهسالار ملک و مجلس رفت و به مطالعه و پژوهش پرداخت. بعد از آن راهی مشهد شد تا از گنجینه نسخ خطی و چاپی آستان قدس رضوی استفاده کند. او حتی فرصت مطالعه در کتابخانه آیت ا... بروجردی در بروجرد و سردار کابلی در کرمانشاه را از دست نداد. با این حال محصول این تتبع گسترده علامه امینی را راضی نمی‌کرد. جست وجوی بیشتر غبار از منابع مغفول مانده ای بر می‌داشت که نیازمند بررسی بیشتر برای رسیدن به نتایج تازه تر بود. به همین دلیل علامه امینی راهی سفرهای پژوهشی بیشتر شد. او در سال 1339 (هـ.ش) به هندوستان رفت سفری سخت و سنگین که سلامت او را به خطر انداخت.
با این حال علامه امینی حاضر به رها کردن کار بزرگش نبود. او در هندوستان تمام کتابخانه‌های کوچک و بزرگ را در حیدرآباد دَکَن الیگره لکنهو کانپور جلالی و رامپور زیر پا گذاشت و ساعت‌های متوالی در این کتابخانه ها به تحقیق و پژوهش برای به دست آوردن اسناد بیشتر مشغول بود. علامه در سال 1343 به سوریه رفت و در کتابخانه‌های قدیمی این کشور در شهرهای حلب حمص و دمشق به بررسی کتاب ها و اسناد موجود در آن ها پرداخت. وی پس از آن در سال 1346 راهی ترکیه شد و از کتاب ها و نسخ خطی موجود در این کشور نیز نسخه برداری کرد. علامه امینی برای دستیابی به اسناد بیشتر مدتی به مصر رفت و در کتابخانه‌های قاهره و فوعه به تحقیق و پژوهش پرداخت. او شرح این سفرهای طولانی و سخت پژوهشی را در کتابی دو جلدی با عنوان «ثمرات الاسفار الی الامطار» به رشته تحریر درآورد. رهاورد این مسافرت‌های تحقیقاتی کتاب سترگ و ارزشمند «الغدیر» بود.
آثاری که ماندگار شدند
علامه امینی در مسافرت‌های خود تنها به تحقیق و تتبع نمی‌پرداخت. ارتباط با دانشمندان هر شهر و گفت وگو و مناظره با آن ها از برنامه‌های همیشگی وی در سفرها بود. علامه امینی در همین مجالس گفت وگو گاه به اسناد تازه ای برای کتاب خود دست پیدا می‌کرد. او با وجود تلاش بی وقفه برای تألیف کتاب «الغدیر» از تحقیق و تتبع در سایر موضوعات غافل نبود. تعداد زیاد آثار مکتوب علامه که گاه موضوعات مورد بحث آن ها حیرت انسان را بر می‌انگیزد نشان دهنده عشق و علاقه او به نگارش و تحقیق است.
از آثار پرشمار او می‌توان به «تفسیر فاتحة الکتاب» «شهداء الفضیله» در شرح زندگی بیش از یکصد عالمی که از قرن چهارم تا چهاردهم در راه اسلام به شهادت رسیدند «تحقیق و تصحیح کامل الزیارات» «ادب الزائر لمن یممّ الحایر» در آداب زیارت حرم مطهر امام حسین(علیه لسلام) «سیرتنا و سنتنا» در پاسخ به پرسش‌های یکی از علمای حلب «المقاصد العلیه فی المطالب السنیه» در تحلیل و تفسیر برخی آیات قرآن «ریاض الانس» در ادبیات و تاریخ «رجال آذربایجان» در شرح حال 234 نفر از علما و بزرگان خطه آذربایجان و «العترة الطاهره فی الکتاب العزیز» اشاره کرد. با این حال حاصل چهل سال تحقیق علامه امینی اثر ناب و بی بدیل «الغدیر» مشهورترین و معروف ترین یادگار اوست. اثری که در یازده جلد به زبان عربی (در بیست و دو جلد به زبان فارسی ترجمه شده است) تألیف شده است و برای طالبان علم همچون چشمه ای جوشان و بی زوال باقی خواهد ماند.
/
خراسان نیوز
