آیت الله محقق حاج آقا حسین خوانساری
فقیه، حکیم و فیلسوف بزرگ آیت الله حاج آقا حسین خوانساری مشهور به محقق خوانساری و استاد الکل فی الکل، در سال 1016 هجری قمری در شهر خوانسار به دنیا آمد. پدرش آیت الله جمال الدین محمد خوانساری از علمای معروف زمان خود بود.
مقام علمی
آقا حسین خوانساری از کودکی مشغول تحصیل در علوم دینی شد و برای استفاده از اساتید معروف به اصفهان مهاجرت کرد. در ابتدا ایشان بیشتر به علوم عقلی و فلسفه پرداخت ولی در ادامه به فقه و اصول نیز روی آورد. از خصوصیات علمی ایشان چنانچه نقل شده است این بوده که محقق خوانساری عالمی تیز هوش، نکته سنج، با حضور ذهن و سرعت انتقال بالا بوده است و در تدریس بدون مقدمه سخن میگفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمیگرفت.
مقام علمی ایشان به قدری است که میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی اینگونه دربارهاش آورده است: «او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود، فضایل او به شمار نمیآید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که همپای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود.»
مرحوم محقق خوانساری از علمای بزرگی کسب فیض کرده است از آن جمله: علامه محمد تقی مجلسی، محمد باقر میرداماد، ملا حیدر خوانساری، سید حسین خلیفه سلطان، ملا محمد باقر سبزواری، میر فندرسکی، میرزا رفیعای نایینی و دیگر بزرگان.
آثار و شاگردان
مرحوم خوانساری از ابتدای تحصیل همواره به تدریس نیز مشغول بود. و با وجود اساتید معروفی همچون شیخ بهایی، مقدس اردبیلی و محمد تقی مجلسی، ولی ایشان نیز مجلس درس مهمی داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله آن شاگردان عبارتند از:
میرمحمد صالح خاتون آبادی،، میرزا محمد مدقق شیروانی، سید نعمت الله جزائری، آقا جمال خوانساری فرزند محقق، ملا علی رضا تجلی شیرازی، آقا رضی خوانساری فرزند محقق، آخوند مسیحای کاشانی، محمد شفیع خراسانی، ملا حسن گیلانی، علامه محمد باقر مجلسی، میر عبدالحسین خاتون آبادی، رفیع الین محمد بن حکیم یزدی، شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی، طایف گلپایگانی، میرزا عبدالله افندی و بسیاری از بزرگان دیگر.
اما حاج آقا حسین خوانساری در زمینه تالیف نیز بسیار پرکار بودهاند و گرچه ایشان در علم فلسفه مشهور بوده است ولی در فقه و اصول و دیگر علوم نیز تالیفاتی داشتهاند که برخی از آنها عبارتند از:
مشارق الشموس،، اجوبه المسایل، رساله در خمس، حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون، ترجمه الصحیفه السجادیه، ترجمه القرآن، تفسیر سوره الفاتحه، تاریخ وفیات العلما، الجبر و الاختیار، شرح کافیه ابن حاجب، شرح هییت فارسی قوشچی، حاشیه اولی برشفای ابن سینا، حاشیه بر اشارات شیخ الرییس، رساله در شبهه طفره، رساله ایمان و کفر، جواب پرسش‌های شاگردش میرزا محمد شیروانی، رساله در نفی وجوب مقدمه واجب.
روش محقق در اداره مدرسه
مرحوم حاج آقا حسین خوانساری وقتی سرپرستی مدرسه خوانساریها را در دست گرفت موازینی در اداره امور قرار داد که برخی از آنها عبارتند از: تهذیب نفس که طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در امور اخلاقی و معنوی نیز به طور جد و مستمر کار میکردند. از دیگر شرایط مدرسه ایشان جامعیت علمی بود که فلسفه، کلام، فقه، هیأت و ریاضیات تدریس میشد.
از دیگر اموری که مرحوم محقق خوانساری در مدرسه نسبت به طلاب محصل اجرا میکرد این بود که همیشه طلاب به پیش مطالعه توصیه میشدند به طوری که به طلاب و شاگردان پیشنهاد میکرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. دیگر اینکه حاج آقا حسین همواره میکوشید طلاب و محصلین به به مرتبه اجتهاد علمی برسند. همچنین ایشان بر نظارت بر یادگیری افراد خیلی مصر بود. دیگر اینکه به به طلاب فرصت داده میشد سؤالات را بپرسند و دریافتهای خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را نیز داشتند.
از ویژگی‌های مدرسه خوانساریها، همراهی با زمان و حضور در عرصههای گوناگون اجتماعی بود. درس و بحث در این مدرسه مقدمه برای شناخت اسلام و دفاع از دین و خدمت به جامعه بود.
وفات
آیت الله حاج آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال 1099 و یا 1098 هجری قمری در سن هشتاد و دو سالگی از دنیا رفت. پیکر مطهرش بعد از تشییع با عظمتی در قبرستان تخت فولاد اصفهان دفن گردید و شاه سلیمان صفوی دستور داد قبهای بر مرقدش بنا کردند.
منابع
ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبداللّه افندی اصفهانی، قم، خیّام
فقهای نامدار شیعه، عبدالرحیم عقیقی، قم، کتابخانه آیت الله نجفی
روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، قم، اسماعیلیان
دایرة المعارف تشیع
نویسنده: سیدمحمد ناظمزاده قمی
سایت ابنا
